“Asılılıq narkotik kimidir”: seriallar psixikaya təhlükə yaradır

     Biz teleserialların qızıl dövründə yaşayırıq: onlar çoxdan aşağı janr hesab olunmurlarlar, nəslin ən yaxşı kinorejissorları onların yaradılması üzərində işləyirlər, format isə hekayələri təfərrüatlı və ətraflı danışmağa imkan verir – bunu kinoda etmək olmur. Amma serialları çox aludə olmaqla real dünyanın problemləri və sevinclərindən məhrum ola bilərik.  Psixi vəziyyəti arzuolunmaz olmayanlara seriallar daha pis təsir edir.TELEVİZİYA SERİALLARINDAN ASILILIQ
Özümlə tək qalmaqdan qorxuram. Heç vaxt depressiyadan, obsesif-kompulsif pozğunluqdan və ya narahatlıqdan əziyyət çəkməmiş bir insan üçün bunu başa düşmək və beynin nə cür şeylər edə biləcəyini təsəvvür etmək çətindir. İçimdəki bir səs mənə pıçıldayır: “Sən heç bir işə yaramırsan. Sən hər şeyi səhv edirsən”. “Sobanı söndürmüsən? – ən uyğun olmayan anda soruşur. “Bəs siz buna tam əminsinizmi?” Və bir neçə saat ardıcıl olaraq  baş verir.

Yeniyetməliyimdən bəri seriallar mənə bu zəhlətökən səsi boğmağa kömək etdi. Onları həqiqətən izləmirdim, daha çox ev tapşırığımı hazırlayarkən, nəsə hazırlayarkən və ya yazarkən onlardan fon kimi istifadə etdim – bir sözlə, mən yaşda bir qızın etməli olduğu hər şeyi edirdim. İndi əminəm: illərdir depressiyamı hiss etməməyimin səbəblərindən biri də budur. Sadəcə öz mənfi fikirlərimi eşidə bilmirdim. Hətta o zaman mən daxili bir boşluq və onu nə iləsə doldurmaq ehtiyacı hiss edirdim. Kaş nə baş verdiyini düşünə bilsəydim…
Elə günlər olub ki, düz 12 saat, serialın seriyasından sonra epizodları  fikirləşirdim və bütün gün beynimdə bir dənə də olsun  başqa fikir yaranmırdı.

Televiziya serialları hər hansı narkotik kimidir: siz onları qəbul edərkən beyniniz həzz hormonu olan dofamin istehsal edir. Klinik psixoloq Renee Karr izah edir: “Orqanizm bir siqnal alır:” Nə edirsən düzdür, bunu etməyə davam et “. – Sevdiyiniz verilişi izlədiyiniz zaman beyniniz fasiləsiz olaraq dofamin istehsal edir və vücudunuz, demək olar ki, narkotik qəbul edən tək vəziyyətə düşür. Serialdan bir növ asılılıq yaranır – əslində, əlbəttə ki, dofamindən. Digər asılılıq növlərində olduğu kimi beyində də eyni sinir yolları əmələ gəlir”.

Psixi vəziyyəti tam sağlam olmayan insanlar narkotik, alkoqol və ya seksə bağlı olduqları kimi seriallara da aludə olurlar – yeganə fərq odur ki, seriallar daha əlçatandır.
PSİXOLOJİ TƏLƏLƏR
Bizi uzun müddət ekranlara yapışdırmaq üçün serialın yaradıcıları çoxlu psixoloji fəndlərdən istifadə edirlər. Xüsusilə əqli qüsurlu insanlar üçün onlara müqavimət göstərmək çətindir.
Tez quraşdırma
Bu verilişlərin çəkiliş və montaj üsulundan başlayaq: bir səhnə digərinin ardınca gedir, kamera personajdan xarakterə tullanır. Sürətli redaktə şəkli daha maraqlı edir, baş verənlərdən özünüzü qoparmaq demək olar ki, mümkün deyil. Diqqətimizi cəlb etmək üçün bu texnika çoxdan reklamda istifadə olunur. Sanki, uzaqlaşsaq maraqlı və ya vacib bir şeyi əldən verərik. Bundan əlavə, serialların hissələri bizə vaxtın necə keçdiyini görməyə imkan vermir.

Süjet
Üzləşdiyimiz başqa bir “qarmaq” süjetdir. Epizod bir uçurumla başa çatır və bundan sonra nə olacağını öyrənmək üçün növbəti birinə uyğunlaşmaq üçün səbirsizlənirik. Prodüserlər bilirlər ki, tamaşaçı xoşbəxt sonluq gözləyir, çünki onlar özlərini baş qəhrəmanla əlaqələndirirlər, bu o deməkdir ki, əgər personaj problemə düşərsə, tamaşaçı ondan necə çıxacağını bilməlidir.
QAÇMA
Televiziya seriallarına baxmaq ağrıları boğmağa və daxili boşluğu doldurmağa kömək edir. Yaşadığımız təəssüratını alırıq. Bu, depressiyadan əziyyət çəkənlər üçün xüsusilə vacibdir. Amma məsələ burasındadır ki, biz real problemlərdən qaçarkən onlar yığılır və vəziyyət daha da pisləşir.
Psixiatr Qayani DeSilva izah edir: “Beynimiz istənilən təcrübəni kodlayır: əslində başımıza gələnlər və ekranda gördüklərimiz, kitabda oxuduqlarımız və ya təsəvvür etdiyimiz şeylər – real olaraq və yaddaş bankına göndərir”. — Seriala baxarkən başımıza gələn real hadisələr zamanı olduğu kimi beynin eyni bölgələri aktivləşir. Bir xarakterə bağlı olduğumuz zaman onların problemləri də bizim münasibətlərimizə çevrilir. Amma əslində biz bütün bu müddət ərzində divanda tək oturmağa davam edirik”.

“Özünüzə qapılmaq”, planları ləğv etmək və dünyanı unutmaq arzusu yaxınlaşan depressiyanın ilk həyəcan təbili çalan zənglərindən biridir. Bu gün, həddindən artıq izləmə sosial cəhətdən məqbul bir təcrid formasına çevrildikdə, onları əldən vermək xüsusilə asandır.
QAPALI DAİRƏ
Dofamin daığası sizi özünüzü daha yaxşı hiss etməyə səbəb olsa da , ağlınızı problemlərdən uzaqlaşdırsa da, uzun müddət ərzində çox izləmək beyniniz üçün çox ziyanlıdır. Biz  qapalı dairəyə düşürük : televizor depressiyaya səbəb olur, depressiya isə bizi televizora baxmağa vadar edir. Toledo Universitetinin tədqiqatçıları aşkar ediblər ki, həddən artıq serial izləyənlər daha çox stress keçirirlər və narahatlıq və depressiyaya daha çox məruz qalırlar.
Bu gün başımıza gələnlər başa düşüləndir: çox işləmək (çox vaxt sevilməyən) yaxınlarınızla ünsiyyətə və açıq hava fəaliyyətlərinə daha az vaxt ayırır.

Güc yalnız passiv istirahət üçün qalır (televiziya serialları). Təbii ki, depressiyadan əziyyət çəkənlərin hər birinin öz hekayəsi var, bununla belə cəmiyyətin hansı trayektoriya ilə getdiyini qeyd etməmək mümkün deyil. Kiçik, titrəyən ekranların “qızıl dövrü” həm də psixi sağlamlığın pisləşdiyi bir dövrdür. Əgər biz ümumidən konkretə, konkret insana keçiriksə, o zaman sonsuz film izləmək bizi başqalarından uzaqlaşdırır, özümüzə baxmağa və xoşbəxt olmağımıza kömək edəcək işləri görməyə mane olur.
Hərdən fikirləşirəm ki, əgər beynimi gəzdirsəm, darıxıb fantaziyalar qursam, beynimdə nə qədər fikir ola bilər. Bəlkə də sağalmanın açarı həmişə içimdə olub, amma heç vaxt ondan istifadə etməyə icazə verməmişəm. Axı biz televiziyanın köməyi ilə beynimizdə gedən bütün pis şeyləri “bloklamaq” istəyəndə yaxşıların da qarşısını alırıq.
Eloiza Stark
Tərcümə:İ mran Kərimli